Space Farming Revolution: Shubhanshu Shukla’s Moong and Methi Breakthrough on ISS! शुभांशु शुक्ला यांनी मूंग आणि मेथी पिकवून रचला इतिहास
Space Farming Revolution: भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (ISRO) च्या अंतराळ शेती (Space Farming) क्षेत्रातील एका ऐतिहासिक पावलाने संपूर्ण जगाचे लक्ष वेधले आहे. भारतीय अंतराळवीर ग्रुप कॅप्टन शुभांशु शुक्ला (Group Captain Shubhanshu Shukla) यांनी आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानक (International Space Station – ISS) वर मूंग (Green Gram) आणि मेथी (Fenugreek) यांच्या बियांचे अंकुरण करून अंतराळातील शेती (Space Agriculture) मध्ये नवे दालन उघडले आहे. (Space Farming Revolution)
Axiom-4 मिशन चा भाग असलेल्या या प्रयोगाने मायक्रोग्रॅव्हिटी (Microgravity) मधील बियांच्या अंकुरण आणि वनस्पती विकासावर प्रकाश टाकला आहे. हा ब्लॉग शुभांशु शुक्ला यांच्या या प्रेरणादायी कामगिरीवर आणि त्याच्या अंतराळ संशोधन (Space Research) क्षेत्रातील परिणामांवर आधारित आहे.(Space Farming Revolution)
(Space Farming Revolution) शुभांशु शुक्ला यांचे अंतराळातील शेती प्रयोग
Axiom-4 मिशन अंतर्गत २५ जून २०२५ रोजी नासा (NASA) च्या केनेडी स्पेस सेंटरमधून स्पेसएक्स फाल्कन ९ (SpaceX Falcon 9) रॉकेटने उड्डाण केले. या मिशनचे पायलट असलेले शुभांशु शुक्ला यांनी १२ दिवसांच्या प्रवासात मायक्रोग्रॅव्हिटी (Microgravity) मधील बियांचे अंकुरण (Seed Germination) आणि वनस्पती विकास (Plant Development) यांचा अभ्यास केला. त्यांनी मूंग आणि मेथी (Moong and Methi) यांच्या बियांचे पेट्री डिश (Petri Dishes) मधील अंकुरणाचे फोटो काढले आणि त्यांना ISS वरील स्टोरेज फ्रीझरमध्ये ठेवले. हा प्रयोग धारवाड येथील युनिव्हर्सिटी ऑफ अॅग्रिकल्चरल सायन्सेस (University of Agricultural Sciences) आणि इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी, धारवाड (IIT Dharwad) यांच्या संयुक्त नेतृत्वाखाली रवीकुमार होसमानी आणि सुधीर सिद्धापुरेड्डी यांनी डिझाइन केला होता.
या प्रयोगाचा उद्देश मायक्रोग्रॅव्हिटी (Microgravity) मुळे बियांच्या अंकुरणावर आणि प्रारंभिक वनस्पती विकासावर होणाऱ्या परिणामांचा अभ्यास करणे हा आहे. पृथ्वीवर परतल्यानंतर या बिया अनेक पिढ्यांपर्यंत वाढवल्या जाणार आहेत, ज्यामुळे त्यांच्या जनुकीय बदल (Genetic Changes), मायक्रोबियल परस्परसंवाद (Microbial Interactions) आणि पौष्टिक मूल्य (Nutritional Value) यांचे विश्लेषण केले जाईल. शुभांशु यांनी याबाबत Axiom Space च्या मुख्य शास्त्रज्ञ लुसी लो यांच्याशी संवाद साधताना सांगितले, “ISRO ने देशभरातील संस्थांसोबत सहकार्य करून हे आश्चर्यकारक संशोधन केले आहे, आणि मला या संशोधकांसाठी ISS वर काम करण्याचा आनंद आहे.”
अंतराळातील शेतीचे महत्त्व
अंतराळ शेती (Space Farming) हे दीर्घकालीन अंतराळ मोहिमांसाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे. मूंग आणि मेथी (Moong and Methi) यांसारख्या पौष्टिक आणि औषधी गुणधर्म असलेल्या बियांना अंतराळात वाढवण्याचा हा प्रयोग टिकाऊ अन्न उत्पादन (Sustainable Food Production) साठी नवीन संभावना उघडतो. या बियांचे पौष्टिक मूल्य (Nutritional Value) आणि जलद अंकुरण (Rapid Germination) यामुळे त्या अंतराळवीरांसाठी आदर्श अन्नस्रोत ठरू शकतात. याशिवाय, शुभांशु यांनी मायक्रोअल्गी (Microalgae) वरही प्रयोग केले, जे अन्न (Food), ऑक्सिजन (Oxygen) आणि बायोइंधन (Biofuel) निर्मितीसाठी उपयुक्त ठरू शकतात. मायक्रोअल्गी त्यांच्या जलद वाढ (Rapid Growth) आणि टिकाऊपणा (Resilience) मुळे दीर्घकालीन अंतराळ मोहिमांसाठी आणि अंतराळ वसाहती (Space Colonies) साठी आदर्श आहेत.
हा प्रयोग ISRO च्या गगनयान मिशन (Gaganyaan Mission) आणि भारतीय अंतराळ स्थानक (Bharatiya Antariksh Station) यांसारख्या महत्त्वाकांक्षी प्रकल्पांसाठी पायाभूत आहे. अंतराळातील शेती (Space Agriculture) मुळे भविष्यात चंद्र (Moon) आणि मंगळ (Mars) यांसारख्या ग्रहांवर टिकाऊ अन्न उत्पादन शक्य होईल, ज्यामुळे मानवी जीवनाला अंतराळात टिकवणे सोपे होईल.
शुभांशु शुक्ला यांचे इतर प्रयोग
अंतराळ शेती (Space Farming) व्यतिरिक्त, शुभांशु यांनी Axiom-4 मिशन दरम्यान इतरही महत्त्वाचे प्रयोग केले:
- स्टेम सेल संशोधन (Stem Cell Research): शुभांशु यांनी मायक्रोग्रॅव्हिटी (Microgravity) मधील स्टेम सेल (Stem Cells) वर प्रयोग केले, ज्यामुळे पेशींची दुरुस्ती (Cell Repair) आणि पुनर्जनन (Regeneration) यांचा वेग वाढवण्याच्या शक्यतांचा अभ्यास केला जात आहे. यामुळे अंतराळवीरांच्या आरोग्य संरक्षण (Health Protection) आणि पृथ्वीवरील वैद्यकीय संशोधनाला चालना मिळेल.
- मायक्रोअल्गी प्रयोग (Microalgae Experiment): मायक्रोअल्गी (Microalgae) च्या वाढीचा अभ्यास करून त्यांचा अन्न (Food), ऑक्सिजन (Oxygen) आणि बायोइंधन (Biofuel) निर्मितीसाठी वापर तपासला गेला.
- व्हॉयेजर डिस्प्ले प्रयोग (Voyager Displays Experiment): यामध्ये मायक्रोग्रॅव्हिटी (Microgravity) मधील डोळ्यांच्या हालचाली (Eye Movement) आणि हात-डोळ्यांचा समन्वय (Hand-Eye Coordination) यांचा अभ्यास केला गेला, ज्यामुळे अंतराळ यान नियंत्रण (Spacecraft Controls) डिझाइन करण्यास मदत होईल.
शुभांशु यांनी सांगितले, “स्टेम सेल संशोधन (Stem Cell Research) मला विशेष उत्साहवर्धक वाटते, कारण यामुळे पेशींच्या दुरुस्तीचा वेग वाढवण्याच्या शक्यता तपासल्या जात आहेत. ISS वर हे संशोधन करणे माझ्यासाठी अभिमानास्पद आहे.”
शुभांशु शुक्ला: भारताचा अंतराळातील दूत
शुभांशु शुक्ला (Shubhanshu Shukla) हे भारतीय हवाई दल (Indian Air Force) मधील ग्रुप कॅप्टन आणि टेस्ट पायलट (Test Pilot) आहेत. १० ऑक्टोबर १९८५ रोजी लखनौ, उत्तर प्रदेश येथे जन्मलेले शुभांशु हे ISRO च्या गगनयान मिशन (Gaganyaan Mission) साठी निवडलेले चार अंतराळवीरांपैकी एक आहेत. Axiom-4 मिशन मध्ये त्यांनी मिशन पायलट (Mission Pilot) म्हणून काम केले आणि ISS वर भारताचे पहिले अंतराळवीर बनले. यापूर्वी १९८४ मध्ये राकेश शर्मा यांनी रशियन सोयुझ अंतराळयानातून अंतराळ प्रवास केला होता. शुभांशु यांचा हा प्रवास भारताच्या मानवी अंतराळ उड्डाण कार्यक्रम (Human Spaceflight Program) साठी एक मैलाचा दगड आहे.
ISRO ने Axiom Space सोबत सहकार्य करून या मिशनसाठी सुमारे ५०० कोटी रुपये (अंदाजे ६० दशलक्ष डॉलर्स) खर्च केले. शुभांशु यांनी ISS वर १४ दिवसांपर्यंत राहून सुमारे ६० प्रयोग केले, ज्यापैकी सात ISRO ने डिझाइन केले होते.
सामाजिक आणि वैज्ञानिक परिणाम
शुभांशु यांचे अंतराळ शेती (Space Farming) प्रयोग भारताच्या अंतराळ संशोधन (Space Research) क्षेत्रातील प्रगती दर्शवतात. मूंग आणि मेथी (Moong and Methi) यांसारख्या पारंपरिक भारतीय पिकांचा अंतराळातील अभ्यास हा केवळ वैज्ञानिकच नव्हे, तर सांस्कृतिकदृष्ट्याही महत्त्वाचा आहे. या प्रयोगामुळे टिकाऊ शेती (Sustainable Agriculture) आणि अंतराळ वसाहती (Space Colonies) साठी नवीन शक्यता उघडल्या आहेत. याशिवाय, मायक्रोअल्गी (Microalgae) आणि स्टेम सेल (Stem Cell) संशोधनामुळे अंतराळ आरोग्य (Space Healthcare) आणि पृथ्वीवरील वैद्यकीय संशोधन (Medical Research on Earth) यांना चालना मिळेल.
शुभांशु यांनी विद्यार्थ्यांशी ISS वरून केलेल्या संवादात सांगितले, “तुम्हीही अंतराळवीर बनू शकता आणि चंद्रावर चालू शकता.” त्यांच्या या प्रेरणादायी शब्दांनी तरुणांना अंतराळ संशोधन (Space Exploration) क्षेत्रात पुढे येण्यास प्रोत्साहन दिले आहे.
निष्कर्ष
शुभांशु शुक्ला यांचे अंतराळ शेती (Space Farming) प्रयोग हे भारताच्या अंतराळ विज्ञान (Space Science) आणि टिकाऊ शेती (Sustainable Agriculture) क्षेत्रातील एक यशस्वी पाऊल आहे. मूंग आणि मेथी (Moong and Methi) यांच्या बियांचे अंकुरण आणि मायक्रोअल्गी (Microalgae) संशोधनामुळे भविष्यातील दीर्घकालीन अंतराळ मोहिमा (Long-Duration Space Missions) साठी अन्न आणि ऑक्सिजन निर्मिती शक्य होईल. शुभांशु यांचे हे योगदान ISRO च्या गगनयान मिशन (Gaganyaan Mission) आणि भारतीय अंतराळ स्थानक (Bharatiya Antariksh Station) यांसारख्या प्रकल्पांना बळ देईल. त्यांच्या या कामगिरीने भारताला अंतराळ संशोधन (Space Exploration) क्षेत्रात आघाडीवर आणले आहे आणि तरुण पिढीला प्रेरणा दिली आहे.
Keywords: Space Farming, Shubhanshu Shukla, Moong Seeds, Methi Seeds, Microgravity, Space Agriculture, ISRO, Axiom-4 Mission, Seed Germination, Sustainable Food Production.