Tadoba 8 Tigers Translocation 2025: ताडोबातील आठ वाघिणींचे स्थलांतर: अधिवास अपुरा, मानव-वन्यजीव संघर्ष वाढला
Tadoba 8 Tigers Translocation 2025: (चंद्रपूर, २२ ऑगस्ट २०२५) ताडोबा अंधारी व्याघ्र प्रकल्प (TATR) मधील वाघांच्या वाढत्या संख्येमुळे अधिवास क्षेत्र अपुरे पडत आहे, ज्यामुळे मानव-वन्यजीव संघर्ष आणि वाघांमधील झुंजी वाढल्या आहेत. या समस्येवर उपाय म्हणून आठ वाघिणींचे स्थलांतर सह्याद्री व्याघ्र प्रकल्पात (STR) करण्याचा प्रस्ताव आहे. (Tadoba 8 Tigers Translocation 2025)
यापूर्वी ताडोबातून पाच वाघिणी ओडिसा आणि नवेगाव-नागझिरा व्याघ्र प्रकल्पात यशस्वीपणे स्थलांतरित केल्या गेल्या. या ब्लॉगमध्ये आपण ताडोबातील वाघांच्या स्थलांतरामागील कारणे, याचे परिणाम आणि भविष्यातील योजनांबाबत सविस्तर माहिती घेऊ. (Tadoba 8 Tigers Translocation 2025)
ताडोबातील वाघांची वाढती संख्या आणि आव्हाने (Tadoba 8 Tigers Translocation 2025)
ताडोबा अंधारी व्याघ्र प्रकल्प हा महाराष्ट्रातील सर्वात मोठा आणि सर्वात यशस्वी व्याघ्र प्रकल्प आहे, ज्याची एकूण क्षेत्रफळ १,७२७ चौरस किलोमीटर आहे. यामध्ये कोर क्षेत्र (६२५.४ चौरस किमी) आणि बफर क्षेत्र (१,१०१.७७ चौरस किमी) यांचा समावेश आहे. २०२३ च्या गणनेनुसार, ताडोबात ९३ वाघ (४४ नर, ४७ मादी, आणि २ अनिश्चित) आहेत, जे २०१० मधील १५ वाघांच्या तुलनेत सहापट वाढ आहे.
मात्र, ही यशस्वी गणना आव्हानांनाही सोबत घेऊन आली आहे:
- अधिवासाची कमतरता: कोर क्षेत्रात वाघांची घनता जास्त आहे, ज्यामुळे प्रादेशिक झुंजी वाढल्या. गेल्या चार वर्षांत आठ वाघांचा मृत्यू झुंजींमुळे झाला, यापैकी दोन कोर क्षेत्रात आणि सहा बफर क्षेत्रात.
- मानव-वन्यजीव संघर्ष: चंद्रपूर जिल्ह्यात २०२२-२३ मध्ये १११ मानवी मृत्यू आणि २०२३-२४ मध्ये ५९ मृत्यू वाघांच्या हल्ल्यांमुळे झाले. वाघ बफर क्षेत्रात आणि गावांजवळ फिरत असल्याने स्थानिकांना भीतीचे वातावरण आहे.
- जखमी वाघ: झुंजींमुळे अनेक वाघ गंभीर जखमी होतात, ज्यामुळे त्यांचे जीवन धोक्यात येते.
शंभू नाथ शुक्ला, ताडोबा व्याघ्र प्रकल्पाचे क्षेत्रसंचालक, यांनी सांगितले, “वाघांची वाढती संख्या आणि कमी अधिवास क्षेत्र यामुळे झुंजी वाढतात. यामुळे वाघ जखमी होतात किंवा मृत्यू होतो. सह्याद्री व्याघ्र प्रकल्पाने आठ वाघिणींची मागणी केली आहे, आणि सध्या दोन वाघिणींच्या स्थलांतरासाठी केंद्राकडे परवानगी मागितली आहे.”
आठ वाघिणींचे स्थलांतर: का आणि कुठे?
सह्याद्री व्याघ्र प्रकल्प (STR) हा महाराष्ट्रातील पश्चिम घाटातील एकमेव व्याघ्र प्रकल्प आहे, जो कोल्हापूर, सातारा, सांगली, आणि रत्नागिरी जिल्ह्यांत पसरलेला आहे. एकूण १,१६५ चौरस किमी क्षेत्रफळ असलेल्या या प्रकल्पात सध्या फक्त तीन नर वाघ आहेत आणि एकही वाघीण नाही. वाघांची संख्या वाढवण्यासाठी आणि जनुकीय विविधता राखण्यासाठी मादी वाघांची गरज आहे.
स्थलांतराची योजना:
- राष्ट्रीय व्याघ्र संवर्धन प्राधिकरण (NTCA) ने ऑक्टोबर २०२३ मध्ये आठ वाघिणींच्या स्थलांतराला मंजुरी दिली.
- सध्या दोन वाघिणींच्या स्थलांतरासाठी केंद्र सरकारकडे परवानगी मागण्यात आली आहे, आणि उर्वरित सहा वाघिणींचे स्थलांतर टप्प्याटप्प्याने होईल.
- वय २ ते ३ वर्षे असलेल्या वाघिणींची निवड केली जाईल, कारण त्या नवीन अधिवासात सहज जुळवून घेऊ शकतात.
- सह्याद्री-कोंकण कॉरिडॉर मजबूत करण्यासाठी हे स्थलांतर महत्त्वाचे आहे, जे महाराष्ट्र, गोवा आणि कर्नाटकातील वाघांच्या हालचालींना जोडते.
यापूर्वीचे स्थलांतर:
- २०२४ मध्ये ताडोबातून दोन वाघिणी ओडिसातील सिमिलीपाल व्याघ्र प्रकल्पात आणि तीन वाघिणी महाराष्ट्रातील नवेगाव-नागझिरा व्याघ्र प्रकल्पात (NNTR) स्थलांतरित केल्या गेल्या.
स्थलांतराची गरज का?
- अधिवासाचा दबाव कमी करणे:
- ताडोबाचे कोर क्षेत्र वाघांच्या संख्येसाठी अपुरे पडत आहे. यामुळे वाघ बफर क्षेत्रात आणि गावांजवळ येतात, ज्यामुळे मानव-वन्यजीव संघर्ष वाढतो.
- स्थलांतरामुळे ताडोबातील वाघांची घनता कमी होईल आणि प्रादेशिक झुंजी कमी होतील.
- सह्याद्रीत वाघांची संख्या वाढवणे:
- सह्याद्री व्याघ्र प्रकल्पात वाघिणींची कमतरता आहे, ज्यामुळे वाघांची पैदास होत नाही. ताडोबातून वाघिणींचे स्थलांतर जनुकीय विविधता आणि वाघांची लोकसंख्या वाढवेल.
- मानव-वन्यजीव संघर्ष कमी करणे:
- चंद्रपूर जिल्ह्यातील सिताराम पेठ आणि मोहर्ली सारख्या गावांमध्ये वाघ गावांजवळ येत असल्याने स्थानिकांमध्ये भीती आहे. स्थलांतरामुळे वाघ बफर क्षेत्रात कमी येतील.
- वाघांचे संरक्षण:
- बजरंग आणि छोटा मटका यांच्यातील २०२३ मधील झुंजीत बजरंगचा मृत्यू झाला, जो ताडोबातील प्रमुख नर वाघ होता आणि त्याने ५० पिल्लांना जन्म दिला होता. अशा घटना टाळण्यासाठी स्थलांतर हा एकमेव पर्याय आहे.
स्थलांतराची प्रक्रिया आणि आव्हाने
प्रक्रिया:
- वाघिणींची निवड: २-३ वर्षे वयाच्या नॉन-ट्रबलसम (माणसांवर हल्ला न करणाऱ्या) वाघिणी निवडल्या जातील.
- रेडिओ कॉलरिंग: स्थलांतरित वाघिणींना रेडिओ कॉलर लावले जाईल, ज्यामुळे त्यांच्या हालचालींवर लक्ष ठेवता येईल.
- विशेष वाहन: महिप गुप्ता, प्रधान मुख्य वनसंरक्षक, यांनी सांगितले की, वाघिणींच्या सुरक्षित वाहतुकीसाठी मिस्टिंग प्रणालीसह विशेष वाहन तयार केले आहे.
- NTCA मार्गदर्शक तत्त्वे: स्थलांतर NTCA आणि MoEFCC (पर्यावरण, वन आणि हवामान बदल मंत्रालय) यांच्या प्रोटोकॉलनुसार होईल.
आव्हाने:
- स्थानिकांचा विरोध: यापूर्वी सह्याद्रीत वाघांच्या स्थलांतरानंतर स्थानिकांनी विरोध केला, कारण वाघांनी गावांवर हल्ले केले.
- नवीन अधिवासात जुळवून घेणे: नवेगाव-नागझिरामध्ये एक वाघीण स्थलांतरानंतर बेपत्ता झाली, ज्यामुळे निगरानीची गरज अधोरेखित होते.
- प्रय बेस: सह्याद्रीत प्रय बेस (सांबर, चितळ, गौर) कमी आहे, ज्यामुळे वाघिणींना अन्न शोधण्यात अडचणी येऊ शकतात.
ताडोबातील संरक्षण यश आणि भविष्यातील योजना
ताडोबा हा प्रोजेक्ट टायगर अंतर्गत यशस्वी प्रकल्प आहे. १९७३ मध्ये सुरू झालेल्या या प्रकल्पाने वाघांची संख्या वाढवली, पण आता अधिवास मर्यादा आणि संघर्ष यामुळे नवीन रणनीती आवश्यक आहे. स्थलांतर ही एक दीर्घकालीन योजना आहे, जी सह्याद्री-कोंकण कॉरिडॉर मजबूत करेल आणि कर्नाटक व गोव्यातील वाघांच्या हालचालींना प्रोत्साहन देईल.
भविष्यातील योजना:
- पेंच व्याघ्र प्रकल्पातूनही वाघांचे स्थलांतर सह्याद्रीत होण्याची शक्यता आहे.
- प्रय बेस वाढवणे: सह्याद्रीत सांबर आणि चितळ यांची संख्या वाढवण्यासाठी प्रयत्न केले जातील.
- स्थानिकांना विश्वासात घेणे: स्थलांतरापूर्वी गावकऱ्यांशी चर्चा करून त्यांना संरक्षणाचे महत्त्व समजावले जाईल.
नागरिकांना आवाहन
ताडोबा अंधारी व्याघ्र प्रकल्प आणि स्थानिक नागरिकांनी वाघांच्या संरक्षणासाठी एकत्र येण्याची गरज आहे. चंद्रपूर जिल्ह्यातील रहिवाशांना खालील गोष्टींची काळजी घेण्याचे आवाहन आहे:
- बफर क्षेत्रात सावधगिरी: रात्रीच्या वेळी जंगलाजवळ फिरणे टाळा.
- प्रकाशन केंद्र: मोहर्ली गेटवरील नेचर इंटरप्रिटेशन सेंटर ला भेट द्या आणि वाघांच्या संरक्षणाबाबत माहिती घ्या.
- हेल्पलाइन: मानव-वन्यजीव संघर्षाच्या घटनांसाठी ताडोबा रॅपिड रिस्पॉन्स टीम (१९३०) शी संपर्क साधा.
निष्कर्ष
ताडोबा अंधारी व्याघ्र प्रकल्पातील आठ वाघिणींचे सह्याद्री व्याघ्र प्रकल्पात स्थलांतर ही वाघ संरक्षणाची एक महत्त्वाची पायरी आहे. अधिवासाचा दबाव, मानव-वन्यजीव संघर्ष, आणि प्रादेशिक झुंजी कमी करण्यासाठी ही योजना प्रभावी ठरेल. ताडोबातील वाघांची वाढती संख्या हे संरक्षणाचे यश आहे, पण आता सह्याद्री-कोंकण कॉरिडॉर मजबूत करणे आणि स्थानिकांना विश्वासात घेणे गरजेचे आहे. तुम्हाला वाघांच्या संरक्षणाबाबत काय वाटते? खाली कमेंट्समध्ये तुमचे विचार शेअर करा आणि हा ब्लॉग तुमच्या मित्र-मैत्रिणींना पाठवा, जेणेकरून वाघ संरक्षणाबाबत जागरूकता वाढेल!
स्रोत: tadobapark.com, timesofindia.indiatimes.com, theindiaforum.in, indianexpress.com, india.mongabay.com, iasgyan.in, tadobanationalparkonline.in, nagpurtoday.in, pmfias.com
कॉपीराइट नोटिस
© 2025 Maziibatm. सर्व हक्क राखीव. या ब्लॉगमधील मजकूर, प्रतिमा आणि इतर सामग्री Maziibatm च्या मालकीची आहे. कोणत्याही प्रकारे कॉपी करणे, पुनरुत्पादन करणे किंवा वितरण करणे यास परवानगी नाही.